Manastir Grnčarica je ženski manastir Srpske pravoslavne crkve, pripada Eparhiji Šumadijskoj. Posvećen je Svetom Nikoli i nalazi se u selu Prnjavoru koje je na pola puta između Kragujevca i Batočine. Manastir Grnčarica u Prnjavoru je utvrđen za nekoretno kulturno dobro – spomenik kulture, rešenjem SO Batočina broj 020-85 od 14.07.1978. godine.
Desetak kilometara severoistočno od Kragujevca, u selu Prnjavor, nalazi se manastir Grnčarica. Manastirski kompleks se sastoji od crkve posvećene Sv. Nikoli, starog i novog konaka, trpezarije i niskog kamenog zida koji opasuje čitav prostor.
Po legendi manastir je podignut za vreme kralja Dragutina krajem XIII ili početkom XIV veka. Legenda kaže da je manastir prvo bio podignut na Čukari kod izvora Mladenova voda. U najezdi Turaka crkva je srušena i od njenog materijala podignuta je nova Grnčarica na današnjem skrovitom mestu.
Ipak verovatnije je da je manastir Grnčarica sagrađen sredinom XVI veka, nakon obnove Pećke patrijaršije. Prema natpisu iznad ulaznih vrata, Grnčarica „sazda se i popisa“ za vreme turskog sultana Sulejmana Veličasntvenog trudom i nastojanjem igumana Maksima i njegovog bratstva. Međutim treba napomenuti da se reč „sazda se“ koristila i kada se crkva obnavljala posle rušenja ili zapustelosti.
Manastir je u turskom popisu 1739/41 označen kao manastir Svetog Nikole kod sela Grnčarice, ali pust. Manastir je najverovatnije ponovo oživeo krajem XVIII veka, u vreme vladavine beogradskog vezira Hadži Mustafa-paše koji je ostao zapamćen po blagom odnosu prema srpskoj raji, zbog čega su ga i nazivali „srpskom majkom“.
Ne zna se kako, ali 1835. godine Grnčarica nije smatrana manastirom, već samo parohijskom crkvom. Sa dolaskom Ustavobranitelja uređen je položaj Gračanice i ona je opet postala manastir.
Kragujevački profesor Josif Veselić je 1861. i 1862. posetio i opisao manastire u Srbiji. Opisujući Grnačricu je rekao da su zidovi bili prosti, grubi i ispucali, mnogo oštećeni, premazani, ali i sa sačuvanim starim slikama. U sredini je visio pozlaćeni i lepo ukrašeni polijelej, kao i drugi koji se nalazio u priprati crkvenoj. Patos je od cigle, a amvon od studeničkog belog i modrog mermera. Manastir je imao sve nužne crkvene knjige sa tri jevanđelja. Na zidovima ima dosta nečitljivih natpisa, a najbolje se čita onaj u kome se govori o obnovi manastira za vreme Sulejmana Veličanstvenog. Veselić takođe kaže da se sigurno zna da je manastir spaljen u Kočinoj Krajini.
Od imanja navodi da ima dva zdanja, jedno na sprat, dva šljivara, kazandžinica, ambar za kukuruz, staja za stoku, peć za hleb, zgrada za školu, 25 kosa livade u Lepenici, 300 plugova zabrana, 15 plugova ziratne zemlje, 30 motika vinograda, veća bašta pored manastira i nov ribnjak sa nekoliko vrsta riba i rakovima. Obnavljan je tokom XIX veka, a najviše 1869. godine kada su crkva i zapadni konak podignuti iz temelja i kada je ograđen kamenim zidom čitav kompleks.
Tokom Prvog svetskog rata austrougarska vojska je opustošila manastir, spalila arhivu i odnela tri zvona. Manastir je istu sudbinu doživeo i tokom Drugog svetskog rata. Nemci su prognali monahe, manastirske konake i manastir zapalili. Posle rata, 1946. godine u zapusteli i razoreni manastir dolazi igumanija Efrosinija sa četiri monahinje iz Manastira Svete Petke u Izvoru kod Paraćina. Od tada Grnčarica postaje ženski manastir.
Crkva je trikonhalne osnove, zasvedena poluobličastim svodom sa vitkom osmostranom kupolom iznad centralnog prostora. Oltarska apsida i bočne konhe su spolja i iznutra polukružne. Na zapadu je masivan kvadratni zvonik sa četiri bifore. Fasade su premalterisane i žućkasto okrečene bez dekorativne ornamentike. Krovovi su dvoslivni i pokriveni pocinkovanim limom. Časna trpeza u oltaru je kamena i sastavljena od dva bloka sa urezanim krstom na postamentu. Živopis i ikonostas u crkvi su novijeg datuma bez neke veće vrednosti. Od brojnih ikona u crkvi i trpezariji, svojim kvalitetima ističe se nekoliko umetničkih radova iz druge polovine prošlog veka.
Piše: Marko Stanojević, istoričar.
